Türk İslam bilgini Biruni’nin astronomi, matematik, felsefe ve daha birçok alanda çalışmaları bulunuyor. Bilim tarihine ışık tutan, önemli ilim insanlarından biri olan Biruni’nin hayatına değindik. İşte ayrıntılar…
Biruni Kimdir?
Tüm dünyada büyük bir üne sahip İslam alimlerinden biri olan Biruni’nin hayatı, vatandaş tarafından oldukça merak edilmektedir. Tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni olan İslam alimi, 973 ile 1048 yılları arasında Gazne’de yaşamış bir bilim insanı ve hezarfendir.
El Biruni olarak anılan ilim insanı; özellikle İslam'ın Altın Çağı olarak adlandırılan dönemde yaptığı matematik, doğa bilimleri, astronomi coğrafya, tarih ve tıp alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır.
Biruni’nin Hayatı
Oldukça merak edilen El Biruni hayatı uzun bir serüvene dayanmaktadır. Biruni, Orta Asya’nın tarihi bir bölgesi olan Harezm'de dünyaya gelmiştir. Küçük yaşta babasını kaybeden ilim insanı Afrigoğulları hanedanı tarafından sarayda büyütülmüş, matematik ve astronomi eğitimleri almıştır.
Eğitim aldığı dönemde ilk kitabını yazan Biruni, henüz 17 yaşındayken bilgi birikimini insanlıkla buluşturmuştur. Biruni, Harezm hükümdarı değiştiğinde İran'a taşınmıştır. Burada ise Ziyariler tarafından korunmaya alınmıştır. Kendini geliştirmeye ara vermeyen Biruni, El-Asarü'l-Bakıye adlı kitabını da bu sarayda yazmıştır.
İki sene boyunca İran’da yaşayan Biruni, ardından memleketine geri dönmüştür. Memleketi Harezm’e dönmesiyle gökbilim ve astroloji üzerine çalışmaya başlamıştır. Gazneli Mahmut döneminde sarayda büyük bir itibar sahibi olan Biruni, Gazneli Mahmut'un Hindistan seferine de katılmıştır.
Daha sonra Hindistanlı bilim insanlarının dikkatini çekmiş ve Hindistan’ın Nendene şehrine yerleşmiştir. Biruni burada Sanskritçeyi öğrenmiş ve Hint toplumu hakkında bilgi veren çalışmalarda bulunmuştur.
Ardından tekrar Gazne’ye dönen Biruni’nin hayatı, vefatına kadar bu şehirde geçmiştir. Gazne’ye döndükten sonra kendini oldukça geliştiren Biruni, en verimli zamanlarını bu dönemde yaşamıştır. Öyle ki bilinen çoğu eserini bu dönemde kaleme almıştır.
El- Biruni Ne Zaman Öldü?
El- Biruni hayatı kısaca ele alındıktan sonra, ünlü bilim insanının ne zaman hayatını kaybettiği konusuna değinelim… El Biruni 13 Aralık 1048 tarihinde Gazne’de vefat etmiştir. Ölüm sebebi hakkında birçok rivayet yer alsa da, Biruni’nin yaşından dolayı eceliyle öldüğü bilinmektedir.
Biruni Neyi İcat Etmiştir?
Biruni’nin hayatı boyunca birçok eser verdiği ve günümüz dünyasına kadar olan katkılarından söz ettik. Peki Biruni kaleme aldığı eserlerinin yanı sıra, neyi icat etmiştir? El-Biruni’nin, özellikle astronomi ve coğrafya alanında sayısız katkıları bulunmaktadır. Bu kapsamda Astroloji ve Coğrafya ölçümleri için birçok alet geliştirmiştir.
Ancak bu aletler arasından günümüze kadar gelen yalnızca piknometre, mekanik usturlap ve bazı harita projeksiyonlarıdır. Diğerleri zaman içerisinde yok olmuş veya önemini yitirmiştir. Bu aletlerin yanı sıra Biruni, Jeodezi biliminin de kurucusu olarak bilinmektedir.
Biruni’nin Yaptığı Çalışmalar
Biruni’nin hayatı kapsamında ünlü İslam aliminin neleri icat ettiğine değindik. Şimdi de konuyu biraz genişletelim ve Biruni’nin yaptığı çalışmaları inceleyelim… El- Biruni’nin 100’ün üzerinde eser yazdığı bilinmektedir. Ancak günümüze kadar yalnızca 27 tanesi ulaşabilmiştir.
Bu eserler ise matematik, tıp, astroloji, coğrafya, yararlı otlar ve hayvanlar üzerinedir. Eserleri birçok dile çevrilmiş ve birçok okulda ders kitabı olarak okutulan Biruni, özellikle geometri ve astroloji alanındaki çalışmalarıyla dikkat çekmektedir.
Bu kapsamda Biruni, trigonometrik fonksiyonlarda yarıçapın bir birim olarak kabul edilmesini öneren ilk kişi olmuştur. Bununla birlikte sinüs ve kosinüs fonksiyonlarına; sekant, kosekant ve kotanjant fonksiyonlarını eklemiştir.
Biruni’nin Kanun adlı eseri de gökbilim alanında oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu kitapta Biruni, Aristo ve Batlamyus'un görüşlerini tartışma konusu yapmıştır. Bu kapsamda ise Dünya'nın kendi ekseninde dönme olasılığı üzerinde duran ilk bilim insanları arasında yer almaktadır.
Biruni Dünya’nın şekli ile ilgili görüşleri açısından da sıkça araştırılan bir İslam alimidir. Bu kapsamda geometri ve coğrafyaya önemli bir katkısı daha bulunmaktadır. Biruni, trigonometriyi kullanarak bir dağın yüksekliğini ölçmüş ve bu yüksekliği kullanarak meridyen yayının uzunluğunu hesaplamıştır. Bu açıdan da Biruni, meridyen yayı uzunluğunu ilk kez ölçen bilim insanı olmuştur.
Biruni’nin kitapları arasında yer alan El-Kanunü'l-Mesudi adlı eseri ise astronomi alanındaki en önemli yapıtlardan biridir. Öyle ki bu eser, bilim tarihçilerine göre çağdaş astronominin temellerini atmıştır.
Biruni, enlem eğikliğini ilk hesaplayan ilim insanları arasında yer almaktadır. Gazne'de yaşadığı dönemde yaptığı çeşitli hesaplamalarla, aslına çok yakın değerler elde etmiştir. Ayrıca Biruni, iki nokta arasındaki boylam farkını enleme ve toplam uzaklığa dayanan bir formülle hesaplamak için oldukça büyük çaba sarfetmiştir.
Son olarak Biruni gözlem aletlerinin boyutunu büyütmekten ziyade, onları çapraz çizgilere bölerek duyarlılığının arttırılacağını keşfetmiştir. Bu sebeple de Verniye İlkesi’nin temellerini atmıştır.
El Biruni’nin Eserleri
Biruni’nin hayatı boyunca yaptığı çalışmalar kapsamında merak edilen bir diğer konu da ünlü alimin eserleridir. Bilindiği üzere Biruni'nin bilime yaptığı katkılar ve eserleri oldukça fazladır. Bu kapsamda bilinen eserlerinin sayısı 180’in üzerindedir.
Ancak bu kadar eserden yalnızca 27 tanesi günümüze kadar ulaşmıştır. Biruni'nin en önemli eseri ise astronominin temellerini attığı El Kanun’ül- Masudi adlı kitaptır.
Yüzlerce çalışması bulunan Biruni’nin eserlerinden bazıları aşağıdaki gibidir:
- El-Asarü'l-Bakıye
- El-Kanun'ül-Mes'udi
- Kitab'ut-Tahkik Ma li'l-Hind
- Tahdid'ü Nihayeti'l-Emakin li Tas-hih-i Mesafet'il-Mesakin
- Kitabü'l-Cemahir fi Ma'rifet-i Ceva-hir
- Kitabü't-Tefhim fi Evaili Sıbaati't-Tencim
- Kitabü's-Saydele fi Tıp
